Rehber: Resmi belgeleri doğrulamak için 9 ipucu
Farklı kamusal figürlerle ya da resmi kurumlarla ilişkilendirilen resmi belgeler, sosyal medyada hızla yayılıyor. Kimileri yıllardır dolaşımda, kimileriyse aktüel. Bu belgelerin doğruluğundan emin olmak için takip edilebilecek birkaç adım var.
Belgenin resmi yazışmaların sahip olması gereken usul kurallarını takip ettiğinden emin olun
Belgeleri konu alan iddiaların çoğunluğunda iddia resmi bir belge üzerinden kurulduğundan, böyle durumlarda dikkat edilebilecek ilk nokta belgenin idari yazışmalarda takip edilmesi gereken usul kurallarını takip edip etmediği. Resmi Yazışmalarda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’te sıralanan detaylar, hem gizli belgelerde hem de günlük resmi yazışmalarda izlenmesi gereken usullere yer veriyor.
Örneğin Adalet Bakanlığı’nın AIDS uyarısını gösterdiği iddia edilen belgenin uydurma olduğunu gösteren bulgulardan biri de, yönetmeliğe uymayan yazı formatı, fontu, büyüklüğü gibi detaylardı. Resmi belgelerin sayı bölümüne ilişkin belirlenen özellikleri taşımayan, yazı tipi ve şekil konusunda yönetmelikte belirtilen kurallarla uyuşmayan farklı belgelerin sahte olduğu da böyle tespit edilmişti.
Yazım hatalarına dikkat edin
Dönem dönem resmi kurumlardan gelen açıklama ve yazışmalarda yapılan hatalar gözümüze çarpsa da yazım hataları belgenin doğruluğu konusunda şüphe uyandırması gereken ilk ipuçlarından. Sahte belgelerde sıkça görülen bir hata, hemen ilk satırdaki yanlış kesme işareti kullanımı. Yazının iletileceği kurumun ismi yazılırken kurumun adına ilave edilen eklerin kesme işareti ile ayrıldığı görülüyorsa, belgeyi incelemekte fayda var. Resmi belgelerde kurumlar, “Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı’na” değil; “Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığına” diye yazılır. YSK’nın “Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı’na” hitaben yazdığı iddia edilen metindeki “içtihat” gibi bazı kelimelerin yanlış yazılması da dikkat çeken bir diğer noktaydı.
Adı geçen kurumlara ilişkin bilgileri kontrol edin
Belgede yer alan kurum adı, adresi, internet sitesi, telefon numarası, birim isimleri, logo, kurum yetkilisi gibi detayların doğruluğu kontrol edilebilir. Mesela, Osman Gökçek'e para transfer edildiğini gösteren belgenin uydurma olduğu, ABD Ulusal Bankası (National Bank of USA) ismiyle bir banka olmadığı bilgisi ile, Cumhurbaşkanı’nın İBB’ye gönderdiği iddia edilen belgenin gerçek olmadığı ise “istaç genel müdürlüğü” isminde bir kurum veya “ispark üst yönetim merkezi” isminde bir birim olmadığı bilgisiyle doğrulanmıştı.
Sağlık Bakanlığı gizli ibaresiyle dolaşıma sokulan metindeki imza kısmını kontrol ettiğimizde ise, ismin doğru olduğunu ancak imzanın yetkili isme değil Vitali Klitschko isimli ağır siklet boks şampiyonuna ait olduğu tespit edilmişti.
Belgedeki mühre ve “çok gizli”, “kişiye özel” gibi ibarelere dikkat edin
Sahte belgelerin üzerine inandırıcılıklarını artırmak için mühür ya da “-çok gizli” (bazen de İngilizce confidential) gibi ifadeler eklenebileceğini unutmayın. E-imza sisteminin de yaygınlaşmasıyla birlikte, her belgede her zaman mühür kullanılmadığını da akılda tutmak önemli.
İddiaya konu kurum veya kişi tarafından düzenlenmiş olduğundan emin olduğunuz bir belgeyle karşılaştırma yapın
Eğer iddia konusu belgedeki yer alan kişi veya kurumlarca düzenlenmiş olduğu kesin olan başka belgelere ulaşmak mümkünse, bu belgelerle incelediğiniz belgedeki detayları karşılaştırmak, belgenin orjinalliği hakkında fikir verebilir.
Örneğin belgenin Berat Albayrak’ın izniyle yapılan 14 milyar avroluk transferi gösterdiği iddiasını incelerken, iddia konusu belge karşılaştırıldığında, logonun farklı yerde durduğu ve orjinal belgelerde kullanılan fonttan başka bir font kullanıldığı görülebiliyordu.
Berat Albayrak’ın izniyle yapılan 14 milyar avroluk transferi gösterdiği iddiasıyla yayılan belge (üstte), Deutsche Bank’ın düzenlediği orjinal örnek belge (altta)
Tersine görsel arama yöntemiyle benzer bir belgenin yaygınlığını kontrol edin
İddia konusu belge orjinal başka bir belge veya şablon tahrif edilerek oluşturulmuş olabilir. Tersine görsel arama yapmak, sahte bir sertifika oluşturulurken kullanılan şablonun orjinaline, sahte hesap dökümü belgesi oluşturulurken kullanılan örnek banka dökümanlarına, başka bir resmi evrak tahrif edilerek oluşturulan sahte genelgenin ilk haline ulaşmanızı sağlayabilir. Google, Yandex, Bing, Baidu, TinEye gibi farklı arama motorlarını kullanarak yapabileceğiniz görsel aramayla arattığınız görselin kullanıldığı diğer yerlerin yanında, asıl görselle benzerlik taşıyan içeriklere de ulaşmak mümkün.
Montajlanarak oluşturulan genelge (sağda) ve orijinal belge (solda)
E-imza yer alan belgeleri doğrulama kodu ile kontrol edin
Resmi yazışmaların artık büyük kısmı elektronik ortamda yapılıyor. E-imzalı yazışmaya ait dökümanın sonunda doğrulama yapılabilecek internet sitesinin adresi ve doğrulama kodu yer alıyor. Mesela, Hatay Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün gönderdiği iddia edilen belgenin doğruluğunu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Elektronik Belge Yönetim Sistemi Evrak Doğrulama üzerinden teyit edebiliyoruz.
Karşınıza çıkan belgenin e-imza ile düzenlendiği anlaşılıyor ancak doğrulama kodu görünmeyecek şekilde paylaşılmışsa, tersine görsel arama yöntemiyle belgenin daha büyük haline ulaşmayı deneyebilirsiniz. Boğaziçi Üniversitesi’ne rektör olarak atanan Prof. Dr. Melih Bulu’nun üniversitedeki LGBTİ Çalışmaları Aday Kulübünün kapatılmasına yönelik verdiği kararı gösteren dökümanın gerçek olduğunu bu şekilde doğrulamıştık.
Belgenin üzerinde herhangi bir oynama yapılıp yapılmadığını kontrol edin
Belge üzerinde düzenleme veya montaj gerçekleştirilmiş olabilir. Çevrimiçi araçlar kullanılarak, görsel üzerinde yapılmış manipülasyonlar tespit edilebilir.
Örneğin, AK Parti teşkilatında 128 sayısını anmanın yasaklandığını gösterdiği iddia edilen belgenin fotoşop yardımıyla düzenlendiği FotoForensics isimli araç yardımıyla görülebiliyor.
İddiaya konu kuruma ulaşabilirsiniz
İddia konusu belgeyi düzenleyen ya da belgenin hitaben yazıldığı kuruma ulaşarak yazışmayla ilgili bilgileri olup olmadığını sorabilirsiniz.